قسمت دوم از داستان پیوَر به قلم استاد هوشنگ (شهریار) علیپور حقیقی را با گویشِ ایلی باصری تقدیم میکنم.
مرد و زن ایلی بیکاری ندارد چون سر و کارش با گوسفند و موجوداتِ بی زبان و جاندار است همیشه در تحرّک و جا به جایی برای یافتنِ چراگاه آرامش ندارد و س آن مساوی با نا بودی است. باید از این جنگل به آن کوه و از این دشت به آن تپه و نیمی از سال در حرکت و نیمی در ییلاق و نیمی در قشلاق باشد و فقط تقریبا ۳ الی ۴ ماه در تابستان و زمستان نیمه متحّرک است و در یک یورد ست دارد ، آن هم در چادر و الّا زن و مردِ ایلی راحتی ندارد جُز شب ها که آن هم باید نیمی بیدار باشد. سر گرمی آنها نیز همان دام و گلّه ها است اسب، کهره، بّره، شتر و غیره . از برداشت محصولات دام و نگهداری آن حتّی لحظه ای غفلت ندارند. در دوران ست عروسی، شکار، پشم چینی و در زمستان که شب قدری طولانی تر است به دور هم جمع میشوند و قصّه و داستان و افسانه ها از گذشته گان و پدران و مادران و بزرگانِ ایل را از دهان پیران گوش میدهند و در شب هایِ زمستان با بازی های دست جمعی پسران و دختران و حتّی مردان و ن و انداختن چهل بیت که نوعی فال است که بیشتر دختران و پسران عاشق و مسافران در راه و مال باخته گان مشتاق آن هستند سر میکنند گاهی رشادت های مردان جنگجو را در جمع از زبان بزرگان گوش میدهند و در روزهایِ بهاری مسبقاتِ اسب سواری و خر سواری و شتر سواری و تیر اندازی و هدف زنی از تفریحات جامعه ایلی است.من همراهِ پیور میروم تا ببینم صحبت از چیست و با گویش سلیس ایلی گوش میدهم و در قصّه قبل اگر یادتان باشد عمو مشدی حسین پیوَر شتر است و واردِ چادرِ عمو سلطونعلی شد و چند ساعت با هم گپُ گفتی داشتند امشب قرار است بماند تا ببینیم چه میگذرد عمو سلطونعلی رفت جلو گله و عمو حسین چُرتی زد گله اومد سَرِ قاش عمو سلطونعلی بعد از رسیدن به گسبندای پاریز و دونِ کهره ها و برّه ها و جو دادنِ گسبندایِ لاغر اومد و نشست.
(پیور) عموحسین : عمو سلطونعلی خَسّه نباشی اِمشو زحمتِتون دادُم مِ نیمیخواستَم براتون دردِ سر دُرُس کُنُم نذاشتی بُرُم .
سلطونعلی : عامو چه زَحمتیِ خونه خونِی خودتونه ای گعپایِ نزن گدا کَپَرو مالِ خودته خوب خوابیدی؟ خسّیت در شُد؟ چِی مایَم خوردی؟ آهای نَنَیِ غُلوم شومُ و شُوِ چی چی داری؟ بَعدِ هرگزی باد اُمده عمو حسین راه گُم کرده قسمتِ ما شده ایَم هَر سات میخا بِره .
ننه غلوم : ها چی که قابِلِ عمو حسینِ داشته باشه نداشتیم یی دَم پختکی دُرُس کردُم ، ولی ننی غلوم چه بو عطری میده ها اَز ای علفِ کوو داشتم رِخُتَم توش (لپّو و بُنِ سُرخ) .
سلطونَعلی: کاشکه یکی اَ ای پوسِ رودایِ کشته بودُم شومِ ییِ گرگیه.
پیور: نَه عآمو راضی بِه زحمت نَیستُم نونِ خالیتَم اَ سَرُم زیادِه.
سلطونعلی: حالا برنجِ سیفید دُرُس کردی؟ نَنَی غلوم آهای خودِ تو هَسُتُم !
ننه غلوم : یَیِ خوردُیِ قارچُ لپّو داشتُم اَ تُرناس کردُم تو دُم پُختو، خِجالَت وارُم.
عمو حسین: خدا نخواسته باشه.
سلطونعلی :دِختِه بِرَی سَگا لُهنه دُرُس کردی؟ بدیشون تا بِرَن بالای گَله ، سَمنبَر بُوآ چِی بریز تا بُخُو ریم دَسِت نسوزه دسّیِ کِترو داغه.
پیور:عمو آدَمَم دوروتون میا؟
سلطون: نه تا حا لا خبری نبوده گاه تفاقی سَگا لولَه میارَن ولی مِ کشیک میزَنُم یَی کشیکیَم نَنئ غلوم بیداره ما اَ دُزگاه دوریم اَگَه باشه یَم سَگ دُزّیه جرات نیمیکنَن دوُرِ ما بیایَن شِکَمِشونه پُرِّ دود میکُنم ،سَگامونَم حادِقَن.
پیوَر: عامو تو میگی شُتُرای مِ کُوُدُم سَر رَفته ؟
سلطونَعلی :تو بُرو طَرَفهِ کَفه ای پیداش میکُنی ،بُروُ طَرَفِ شَرَفو اِحشومِ عَرَبای نقدعلی زیرِ حسَن آبادِ مَحد کریم خان هَستَن شُتُرَم دارَن فِکِر نباش پیدا میشَن .
مِشدی حسین: عُمو میگُما ای عَرَبا همو عَرَبای خانباز خانییَن؟ سلطونعلی : نَه عامو عَرَبای خانباز خانی شیبانی هستَن .
خانباز خان داییِ محمّد خانَه با باصری قومی داره .
مشدی حسین : پَ چه جوریه که میگَن خانباز خان دو والا میخواسته پرویز خانه بُکُشه؟ سلطونعَلی :قصَّش درازه حالا چی بُخور تِه براَت گَپ بِزَنُم، عَمو اوّل بَرَت بُگُم خانباز خان پِسَر میر عسکر خانه ،عسکَر خان پِسَرِ خانباز خانِ بُزُرگ بوده ، پرویز خان بُوایِ محمّد خان دومادِ عسکر خان بوده یَنی خانم ماه ننیِ مُحمّد خان کلامتَرِ خودِمون، وختی پرویز خانِ ضرغام السلطان کلومتر بوده دولت حَکُم میده تا خانباز خانه بگیرَن بَرَی ای که او زیرِ بارِ دولت نیمیرفته خوِ دولت سراسری میکرده قوامی از پرویز خان میخا که بگیره تحویلش بِدَه پرویز خان میگیرَش میگَن موقَی قل و زنجیر بوده بَرَش یَی سینی پُلوئ میبَرَن بعد که غذایِ میخوره سینیِ لوله میکُنَه میده نوکرو میبره میده میگه بگو مِ اَ ایِ زنجیر نیمیترسُم اگه بخوام بُرُم بَرَم کاری نداره. بَد که آزاد میشه دو سه والا میخواسته پرویز خانه بُکُشه ولی مُحمَد خان تو بغلش بوده دِلِش نمیا وِل میکُنه میره خوب به خاطِرِ دَدَش ، یَی دَفه تو شیراز به پرویز خان تیر انِدازی میکنه ولی بازَم نیمیتونه بُکُشَش بعد هُو مییوفته که پرویز خانه خانباز کشته اِحشومِ خانباز همی کوَک بار کرده بوده میرفته احمدخان کاکایِ پروز خان دورِ چپوُ میده خودِ همی که کوچکِ که حالا حسین آباده میگیره میزَنَ کوچِ خانبازه چپو میکنَن احمَد خان خیلی زِرِنگ بوده خونیِ خانبازِ چپوُ میکُنَن احمد خان خیلی زرِنگ بوده تِلِّ سلطون سبردهیِ میگیره همین حسین آباد و کوَک میگیره ایلِ خانبازه چپو میکنه ای سالوَم سالِ چپویی همیشه میمونه اینا خوانینِ عرب و باصری خیلی دلیر بودَن آغابی بی دختر خانباز خان زَنِ محمد خانه آخِرشَم حیدر خوشنومی خانبازِ زیرِ سیدون میکشه کرِم اَکُنده بوده ،آهای نَنَیِ غلوم یَی لقمی نونی دُرُس کُ تا بخوریم.
ننه ی غلوم: دِختِه سعمبَر روغن داغ کُن تِ بُدُم رو بِرِنجو یِئ بوته ایَم بُذار تا چِشُم بیبینه باشه الان شومهِ دُرُس میکُنم. دختر: نَنَه مِ ای گُردَم درد میکُنه صُحب تالا.
نَنَه: گُردَته یا چالمه کردی؟صَد دَفه میگُم اوُ ناشتا نخور چالمه میکُنی ، نَنَه یَیَ کمی اوشَن دُرُس کُن تا بُخورُم خوب بُشُم سلطونعلی: اهایِ نَنَیِ غلومرضا شومِتِه دُرس کُ تا بخوریم.
نَنَه غلومرضا: بوایِ غلوم بیا بَرَم روشنای کَ بُوتّه بُذار رو آتیش تا چِشُم کتر کُنَه ، ای چراغ موشیواَم نه نفت داره نَه فیتیلَه یادُم رَفت بُگُم اَ بنارو بِخَری بیاری.
سلطونعلی: باشه تو سُرفته بُنداز کارِت نباشه.
مشدی حسین: عمو سلطونعلی چرا گله اَت اِقَد خرابه؟
سلطونعلی : ها عامو ما پارسال زِمسون یِی یوردی بودیم گَلَم کنه ای کرد یوردِ کهنه بود وَختیِ خَبَر شُدُم گَله یِ کنه خورده بود دیگه مجبور شُدُم رفتم اَ سلبِسون کَنَه خور آوردُم گَله یِ پارپی کرد . گِشت خونِ گسبندامه خورده بود وختی خبَر شُدُم دیگه کار اَ کار گذشته بود کنَه خور به جونُم رسید.
سمنبَر: وای بواُ چی تعریف می کنی میخورن ، اَخ دِلُمهِ بالا اُوردی موقیِ شوم خوردن چی چی میگی بُوا کنه ی که نیمیخورَن.
عمو سلطونعلی : اِسِمِش کَنه خوره ، حالا بَرَت میگُم چی چیه او آدَمی که کَنَه خوره قصَّش ای جوره! بری ای که کنه خور بشَن میان چند تا کَنَه یِ میکُنَن تو یِی نی دو طَرَفِشَه میبندَن (کنه یکی از انگل هایِ حیوانات است که خون میخورد) اونوقت کنا همدیگریِ میخورَن تا یکیش میمونه او بزرگ میشه وختی زنی حامله پسر آورد او کنوَ ته سَقفِ دهنش میکُشَن او بچّه برزگ که شُد کنه خور میشه ای طوری که میرَن میارنش تا گله ی پارپی کُنه ، کارش ای طوره گله که کنیِ شده میکنَن تو آغل آدمِ کنه خور میارَن او یِی وردی میخونه میدوِ تو گله هی گله را رَم میده هی دایره میزنه یَیِ شعریَم میخونه گله هی رَم میکُنه ای طرف او طرف کُلّه کنا میریزَن زیمین و میمیرَن بعد اَ او یورد بار میکنَن یوردِ عوَض میکُنَن او یوردُم با خار و اَشغال آتیش میزَنَن بوا حالا فهمیدی ایَم اَ قصّه یِ کَنه خور ، عشایرِ بَد بخت اَ ای ذلالَتا زیاد میکشه دردای دیگَم جوری دیگه دوا میکُنَن مثلِ گرّی و دردای دیگه که همه شون قصّه جدا جدا داره، عشایر خودش برای خودِش دوا و درمون بَلد بود خودِش شکسته بنده ! ایَم کمی اَ زندگیِ ما عشایرا عمو مِشدی حسین امشو سَرِته بُردُم مَنه بِبَخش ، پاشو بُرو بخواب صحب بادِ بری پیوَری دنبالِ شترِات .
عمو حسین : خدا بِبخشَه مِ خیلی زَحمَت دادُم صُحب مِ دیگه بادِ گاه گمون بُرُم همی حالا خدافظی میکنُم.
والسلام تا ادامه قسمت دیگر پیور شما را به خدا میسپارَم باشد که مورد قبولِ ایلوندانم قرار بگیرد قسمتی از رسوم وگویش ایلم باصری واعتقادات و اتفاقات شهریار علیپور حقیقی ایل باصری طایفه جوچین
نویسنده:هوشنگ علیپور حقیقی
ویرایستار: اقبال یوسفی
هر گونه کپی برداری بدون اجازه نویسنده و کانال پایگاه مرکزی ایل باصری ممنوع است
وبسایت پایگاه مرکزی ایل بزرگ باصری
http://basseri.ir
کانال اینستاگرام پایگاه مرکزی ایل بزرگ باصری
https://www.instagram.com/basseri.ir
ارتباط با ما :
09366738190 یوسفی
09355581681 سجادیان
ضرب المثل های رایج در ایل باصری
خان ,ای ,، ,اَ ,سلطونعلی ,حسین ,عمو سلطونعلی ,خانباز خان ,پرویز خان ,و در ,پرویز خانه ,والا میخواسته پرویز ,شهریار علیپور حقیقی
درباره این سایت