داستان پیور به گویش باصری قسمت اول

 قسمت اول از داستان پیوَر به قلم استاد هوشنگ (شهریار) علیپور حقیقی را با گویش ایلی باصری تقدیم میکنم
توضیح این نوِشته نثرِ روان ایلی است فقط افراد ایلی خوب میتواند آن را بخواند قِشر جوان خیلی توانایی خواندن آن را ندارند.
شمّه ای از فرهنگ و آداب ایل به زبان و لحجه خاص ایلی بسیار ساده و بی الایش اما بسیار پیچیده که احتیاج به ترجمه دارد
عشایر و زندگیِ آن فرهنگ و رسوم و عقاید خاص خود را دارد برای پی بردن به آن باید در زندگیِ روزمرّه آن وارد شوی تا آداب و رسوم و گویش و عقاید و خرافات و زیرُ بَمِ زندگی را به طور ملموس همراه باشی در غیر این صورت هر چه بگویی و بنویسی انشایی بیش نیست.
من در این مقوله گفتگوی عادی یک خانواده را در یک روز  در گوشه ای از قشلاق بدون هر گونه آرایشی و تعارف به زبان و گویش و لحجه غلیظ ایلی تا حدِّ اِمکان به رشته تحریر در می آوررم .
چادری در دشت با سخاوت زمین آله در کنار چند چادر دیگر بر پاست وارد میشوم و ناظر گفتگوی  آنها هستم که چند نفر دیگر‌ شرکت دارند.
مادر: وای دِخته سمنبَری ای لِنگِه ی ملِکیوَ بُذار اوسَر ،امرو دیگه دَهَن روم وا میشه ، سَگو سقّت شُده داره مُراق میکنه مهمون میطلبه چِخِش کن بِره گُم بِشِه . یِی بُوته ای  بُذار رو آتیشو  پُفِش کن دودُ دولاق کورُم کَرد گَله حالا میا ، پاشو درفایِ (ظروف) خاک مال کن خر اُوی رفته مارمه (کوهی در قشلاق)  برَی اُو(آب) شیرین حالا دَدَت میایه .
 صُحب ایشوم واکَش میکنه خونیِ بارونه بادِ خونه یِ  گیر و بند کنیم ،حَلواَت (حالو حوصله) بَرَم نَمونده ای مشکوَ دود ندادُم دو تا پوسَم خُر اُنداختُم(دود دادن مشک با چوب اودی)  هَنو نرسیدن ، آرد و قند و چُیامونَم تموم شده بوات بادِ بِره بنارو ای پوسای برّایِ بُفروشه همین جا بو کردن، موندنیِ پیلورو هم نومَدِش.
دختر: ننه از اینجا که بار کردیم میریم کدوم یورد میندازیم ؟
ننه : ها میریم همو یورد که ماه بسَ خون بس کردَن بریِ کُهزاد.
دختر:  ننه خون بس چیچیه؟
ننه: مِه نیمیدونم آخّیِ چی بُگُم بَبَم یادُم نَنداز خون بس  یَی رسمیه تو عشایر وَختی یکی کُشته بِشه بجاش دِختر خون بَس می کنَن ، مِی نه که سیایه کُشتن ریش سیفیدا و کَلومتر دِخترِ قاتله دادَن به جای خونش به پسر او که کشته شد . 
دختر: ننه مِه دُرُس نفهمیدُم تو چیچی میگی دُرُس بَرَم بُگو.
ننه : بوی مِه حوصله ندارُم دِخته ، بَبه سالی که زلفَعلیِ کُشتَن  قره کشتش او یِی یاقی بود همو سال بگو ‌بگوی بود که بوات منه میخواست سال بعدیش سالِ تختِ قاپو بود سرِ قشلاق بیله ی میرزا آقا  با بیله  اَبول جَرِّشون شُد تیرُ تفنگ شد سیاه بد بخت کشته شد سیایه میرزا آقا کشت بعد دخترشِ که ماه بَس باشه دادن کُهزاد پسر کاکای سیاه اِیَه میگن خون بس ، او وَخت دیگه دعوا میخوابه .
دختر: نَنه چند تا گُسبند باشلُقش بود؟
ننه : هیچی آخِه او بوَآش آدم کشته بود به جای باشلُق دخترشه داد  و چیزی نگرُفت جای خون سیاه،  نَنَه ای یَی رسمِ خوب بوده دیگه جَر می خوابه یکّی دیگم کشته نیمیشه  حالا فهمیدی؟
پا شو اِقّد سِجِّ بو نکن! آخی پیشینو سیاه ماه بس .
ننه :بَبَه ایِ زخمِ دَسِ مِه خِشُم کرده یِی پشکِلِ خَری دود کُن تا دَسُمه بگیرُم روش آروم بِشه .
دختر: نَنه میگن تو بوُامِ نیمی خواستی به زورِ چماق دادنِت ، راسّه ؟
 ننه : نَنَه دَس به دِلُم نَزَن مِه تاشوِ تو حجله رفتَم بوآته نیدودُم ، بوآم صد تا گُسبند گرفت باشلُق مِه نیمی خواستُم از همو اوّل بختُم سیاه بود ، پیشونیم سیاه بود.
دختر:نَنَه میگَن ماه بَسه بیله شوهرش کوریش میدن (اذیت کردن) راسته؟
ننه :بُوی دِخته مِه یی بِلِس جا او دنیا گیرُم میا نیمیتونُم مشغولِ ذمّه شون بُشُم به گردَن اونای که میگَن.
ننه: بِبِه بوآت نومَد وختی می خواست بره صبر اومد  خدا به خیر بُگذرونه دیشو خو دیدُم خدا کُنه لُختِش نکنن !نکُشنِش؟ای جونَوَروَم بد صدا و وُغه میداد مَلِکیوَ کُپ اُنداختُم خفَّش کردُم .
دختر: نَنه مِی اَگه بد صدا وُغّه بِده چِطو میشه؟
ننه : اِی بد یومیه یعنی یکی میمیره بادِه خفّش کُنی.
دختر:پس نَنَه پیر علی که مُرد تقصیر ایّه.
ننه : بُوی دِخته تو چقّد روده درازی مِه حالا یِی حرفی  زَدُم ، چه دوریه اگه دَهَنِت پُّرِ کرم باشه نیمیشه  جلو ای بَچای ای دوره  واش کُنی آبرو آدمِ میبرن.
دختر: نَنه یِی سواری داره میا گَمونُم پِیوُر باشه!
 ننه:خدا کُنه قرآنشِ رو خونمون نیاره بُدو برو جلوش بگو اَگه قرآن داره بُذاره رو دِرَختو اوخت بیایه به ما اومَد نیمکُنه.
دختر: نَه نَنَه گَمونُم پیله ور باشه، پوس خَره اومده پوسِّ برّایِ بِخَره.
  دختر: بووی ای چَنه گَرموِ حالا دیگه سرمونه میبَره .
ننه : ننه ایِ کعپایِ نزن (حرفها را نزن)  مهمون حبیبِ خدایهِ سَگوِ چِخِش کن بره تا ای بنده ی خدا بیایِ بِشینه .
دختر: چِخا بُرو گُم شو ، عمو بِفرما بشین  ، عمو نخَسئ ، نَموندی؟ از کجا میایی خدا کُنه مال باخته نباشی قرآن که رو خونمون نیوردی !
 مرد : نه ده ده منم از همی اِحشوم هستُم از خودتونُم غریبه نیستُم خونَی کیه؟
دختر :خونیِ سلطونَعلیِ.
مرد: ها ها از همی قومایِ خودمونه جوچینه!
مرد: عمو سُلطونَعلی کُجایه ؟ زن: رفته بنارو برامون سورُ سات  بِخَره کجا بودی ؟ 
مرد :دَدَه تونَم مث خواهرِمی بلا نِسبت مال گُم کردُم.
 زَن :گُفتُم که مال باختیِ.
مرد: نه به او صورت بی اَدبی نَشَه یه لوک با اَروونه فرار کردن مجّیو خَلف بوده با لوکچِو فرار کرده حالا چار پنچ روزه وِلوُ شُدُم .
زَن: خوناتون کُجایه؟
مرد: پنچ چاه لهبازه.
زن : پَ از اولادِ رِضای ؟هاها دُرسّه ؟
مرد: دَدَه یییِ سواری میا.
زن :خوش قدمی عمو انگا بوای غلومرضایِ داره میا.
مرد:عمو سُلطونَعلی نَخسّی.؟
سلطونعلی :سلومت باشی کی اومدی؟
مردِ پیوَر : بفرما بشین تَ بَرَت گَپ بِزَنُم .
سلطونَعلی: دِخته بارِ خَروَ بُذار زیمین ،خوش اومدی کجا بودی؟مرد: شتر گُم کردُم همی پیشِ پای تو اومدُم.
سلطونَعلی :بوآ سمنبَر چپّقِ منه یه سَرِ توتون بُذار روش بیار چاقِش کن خستَمه .
دختر:بوآ تو که توتون نداری .
سلطون :خریدُم اوردُم تو چقّنایِ تو خورجینه وَر دار کِتره بُذار رو اُجاق داغ بِشه بِریِ دایی مشدی حسین چِی درس کن .
سُلطون: بنارو بودُم  یه مُشت پوس بّره بود بُردُم فُرُختُم دادُم سورُ سات  دادُم لاکُ لوک اومدُم ها عمو پوسای برّایه از خودِ میشا گرون تر می خَرَن .
سوزِ کبودِشه هفتاد تومن میخَرَن ، مَردُم خدا ازشون ور گشته  کُمِّ میشایِ اوسه پاره میکنن بریِ پوسِّ برّاشون ها عمو میخان مردمه بد بخت کنن  بیچاره شون کُنَن ، تا چَن سالِ دیگه تخمِ میشِ سوزُ ملحه گُم میشه ، عمو بفرما چپّق بِکَش  میکشی؟ یه پُکی بِزَن ، نه عمو مِه دودی نیستُم .
 سلطون : خوش به حالت کجا بودی ؟ شتر گُم کردُم نهاز گرفته مجّیو خلف بود با لوکچو فرار کرده .
سلطون: باده بری طرفَ غزِل آله و پرِّ شمس آباد  شتر میره طرفِ شوره زار نشنُفتی میگن شُتُرِش یادِ شوره زار کرده؟
  مرد پیور: همه ی جایه گشتُم پیدا نیمیشه  از احشوم چه خبر؟میگَن محمد خانِ گِرفتن تونم خبر داری؟ نه حالا از دَهَنِ تو شُنُفتُم دیروز رفتُم بیله ی مشدی حیدر احمد بَگ خوناشون چار روخونه بود.
میگفت حسنعَلی خان کدخدایِ خواسته گفته محمد خانَ گرفتن بادِ کاری کرد .
سلطونعلی : از باقی اِحشوم چه خَبر؟ 
مشهدی حسین : ایشومِ کُرجیِ بَچای محسن خانُ مِشدی کعنوم لَمبورای عوض بودَن ، بیله یِ اولادِ علمدار طَرَفِ هودُ بیدِ شهرَن. تیره ی  کلمبه ای هم کِه سرگاه هستَن ظُهرابی و ُ علی قنبری دشتِ مُشکُ دشت کَرَبه میشینَن همه شونه گشتُم ، فَرَهادیا طرفِ مُوزَرُ شاه قریب بودَن،خونَی محد تقی جوچینَم بالای حسن آباد بود ، چند تای از احشومِ فهرادی(فرهادی)حسن آبادُ کُهری قشلاقِشونه ، ایلِ عبدیلی از دِه دامچه گرفته تا پَّرِه لُکوّ تا پاچه ی شمس آباد پراکنده هستن ، لبومسایم از طرفِ احمد محمودی و تنگِ حَنا وُ طرفِ هرمُ کاریونَن ، اولادِ عزیزَم با دورِ برِ ضرغامی بر سَرِ دشتِ گوُر دعواشونه چند تا خونه از آلقلی طرفِ پّرِ گَچو بودَن ، احشوم از گردنَیِ دِه پیچ تا غرودُتو دو تا سه تا خونه تا حسن آبادِ مارُمه  تو حلقا اُنداختن ، بارونم که پاکشی کرد خدا به دادِمون بِرَسه ، از پاچَی بُلغونُ لاغرون بیلَی آلقُلیا و  مهرابیا می شینَن ،تنگِ حنایم که احشومِ علی شاقّلی یورد دارَن .
سلطونعلی : عمو بفرما چِی بخور دَنِت خُشک شُد.
سُلطونَلی: آهای نَنی غُلوم رضا یّی شومی دُرُس کُن .
مرد پیوَر: عمو سُلطونَلی سوزَن دُروش نداری؟مَلِکیم پاره شده چند تا کوکِش بزنم .
سلطونعلی: ها داریم دِختر سوزَن دروشه بیا برای عمو مِشدی حسین ، یَه نونُ پنیرُ پیازی ام بیار تا عمو مِشدی حسین عصرونه بِخوره .
مرد پیوَر : نه عمو نیمیخام خدا زیادِش کنه ظُهری خونَیِ مشدی علمدار بودُم بَرّه کشته بود دِل جیگر خوردُم میل ندارُم ، بَیله ی  میشتی خدادادُ و حضراتِ جوچینَم دشتِ قندُ چار روخونه‌ بود مُشتیشونَم  طرَفِ بُغورد بودَن بُرّی از احشومِ کُرَجیَم طرفِ خونوُ‌ هستن ، عمو‌ سُلطو نَعلی پِسَرات کُجایَن؟
سلطونعلی : هآ یکیشون رفته اِجباری حالا نُه ماهه  اَزِش خبر ندارُم ،از زِندُ مُردِش خبر ندارُم میگَن بُردَنِش تِلِّ خسرو طرفِ فیروز آباد نَنَشَم شوُ روز میناله(گریه میکنه)طرفِ فیروز آباد و کازِرونه ، دولتیا با یاقیا در گیرَن ، چَن تا جاندارَم کشته شُده ، میگَن خودِ بالین از بالا مردمه تیر بارون کَردَن چَن تا یاقیَم کشته شده چَن تاشونَم تامین گرفتَن ، خدا به دادِمون بِرَسه سنگ رو سنگ وای نیمیسه  مرد پیوَر: های نَنیِ عُلومرضا بَرَم ییی فالی بِزَن بینُم شُتُرام کدوم طرَفه ؟کدوم سر بادِه بُرُم .
ننه غلوم : مِه اَگه فال بزنُم سر فالی چیچی بَرَم میگیری؟ اَگه سر فالیمه نَدی حُکُم نیمیکنه.
مرد پیور : حالا تو فالِته بزن اَگه سال خوب شد کَهرا رو سال اُفتیدَن یکیشه میفروشم بَرَت یَه دستمالُ چارقَدی می خرُم تو حالا فالته بزَن .
پیر زن: باشه بِسمِ.الرحیم .بر محمّد صلواتنعلَت به شیطون ِ حروم زَدَه تا وضو بگیرُم چشم، آهای دُخته اَفتویِ اُو کنُ تا وضو بگیرُم ، عمو نیت کُن.
پیر زن : خدایا اَگه شُتُرایِ عمو مِشدی حسین اِی طرَفایِ بِزَن زیاد بیا وَگر نَه کَم بیایه ، عمو دیگه نیَّتایَم خراب شُده فالَم دُرُس حُکُم نیمیکُنه،عمو راسی سیاه فال نیستی؟
مرد پیوَر:نَه تا حالا نبودُم شایَد زمونه عوَضش کرده باشه.
پیر زن : عمو هااا خوب اومَد به هَمی زودیا شُتُرات پیدا میشه ، ولی سر فالی مِ یادِت نَرَه ، گاسم خدا کمک کرد یَه دسمال و چارقدیَم گیر مِ اومد.
پیوَر: عمو سُلطونعلی اَگه اجازه بدی زحمته کَم کُنُم دیگه بُرُم .
سلطونعلی: نه عمو حالا دیگه شوِ نَنَیِ غلومرضا شوم دُرُس کرده صُحبِ گاه میری اِمشوُ مهمونِ ما باش ،دینیا تموم شُدنی نیست کارَم تموم نیمیشه ،حالا آبادیمونی با هم یَه خوردی گَپ میزنیم .
پیوَر : عمو از سالِ علی کالیِ یادِته؟ 
سلطونعلی : ها  مِ خوب یادُمه دولت حُکُم کرده بود که محمد خان بگیرَش ، او اَ طایفیِ مزیدی عرب بود آدمِ بِزَن بادِری بود ولی قَدِش کوچیک بود ، ماشین میزده طَرَفای گرمسیل راه زَنی میکرده دولت زورش بَرِش نیمیرسیده .
محمد خان عِدّی از باصریِ حُکُم میده تا بیگیرنِش.
عمو میدونی کیا بودن؟
پیور : ها قَره یِ اِسمالُ، شمخالُ لوموسی و صمَدِ غلوم حسین و   شمسعلی و اسدالای بالاولاتی بوده محد تقی جوچین ، قلی حاجعلی ،ابولقاسمِ بهزاد ،حاجی شاه نظر،علی داد خانَم سر کردشون بوده خیلیا بودن ییِ اُردوی بودَن  اینای که گُفتُم سر کرده شون بوده تو میون جنگل فسا خونشه ماصره میکُنَن ، میگَن دَدَش خیلی زِرِنگ بوده  از هر طایفه مردای بودَن ،حاصِلِ حنّای بوده محد رضای حنّایی بوده روزِ بارونی بوده خونَشه ماصره می کنَن تیر میخوره  میگیرنِش ولی موقعی که میامَدَن فرار میکنه تو بادُ بارون طیفون  نِصبِ شو بوده  فرار میکنه ، ولی میگَن فرارِش میدَن ، بعدِ چَن سال میگیرَن اعدامِش میکنَن ولی میگَن مَمَّد خان صلاشه نمیدونسته بگیرَش شمخال فرارِش میده او ساله میگَن سالِ علی کالیِ بعضیایَم اسمِ بَچاشونه می ذاشتَن علی .
ها عمو عشایر از ای مردای بزرگ زیاد داشته .
علی کاله که میگفتَن به خاطِرِ قَدِ کوچیکش بوده او وَختا مثل حالا بالینُ پوپُ تنک نانک نبوده که مردُمه از بالا تیر بارون کُنَن از خوانینَم علی داد خان سر کرده بوده .
پیور : عمو سُلطونعلی ببخش مِ کمی سَرُمه بُذارُم زیمین تونَم خَسّه هستی  کمی دراز بِکَش.
سلطونعلی:  عمو تو راحت باش مِ دیگه دمِ غروب نیمیخوابُم خوابیدن دَم غروب خیلی دِلچست نِی ،گله حالا میا مِ بادِه گُسبندایِ  جو بُدُم تو راحت باش کهرایِ چلّه زایَم دون کُنُم  مِ حالا میرُم جلو گله توراحت باش؟مِ واموندایه جدا کُنُم خدا حافظ تو فِکرِ مِ نباش.
نویسنده :شهریار علیپور حقیقی 
ویرایستار : اقبال یوسفی
هر گونه کپی برداری بدون اجازه نویسنده و کانال پایگاه مرکزی ایل باصری ممنوع است
پایگاه مرکزی ایل باصری

وبسایت پایگاه مرکزی ایل بزرگ باصری
http://basseri.ir
کانال اینستاگرام پایگاه مرکزی ایل بزرگ باصری 
https://www.instagram.com/basseri.ir

ارتباط با ما :
09366738190 یوسفی
09355581681 سجادیان
 

ضرب المثل های رایج در ایل باصری

داستان پیور به گویش باصری قسمت دوم

داستان پیور به گویش باصری قسمت اول